Sunday, October 21, 2012

Ամանդա Տոդդի պատմությունը

Youtube-ի այս տեսահոլովակում 15-ամյա կանադացի դպրոցական Ամանդա Տոդդը պատմում է իր պատմությունը. ինչպես ինտերնետային շփումը վերածվեց շանտաժի, հալածանքի, հոգեբանական բռնության:

Տեսահոլովակը Youtube-ում հրապարակվել է սեպտեմբերի յոթին: Ուղիղ մեկ ամիս և երեք օր հետո Ամանդան ինքնասպանություն է գործել:

Ինձ թվում է՝ բավականին ծանոթ պատմություն է: Ու անիմաստ է հուսալ, որ այն կազդի պատմության մեղավորի կարգի մարդկանց խղճի վրա: Այն, որ մենք գործնականում չունենք ներքին, հասարակական պաշտպանական մեխանիզմներ նման դեպքերի համար, որ պատրաստ ենք ասել՝ «ապուշ է, ինքն է մեղավոր», ստեղծում է հանդուրժողականության կոնտեքստ նրա համար, որ մարդիկ չարաշահեն երեխաների դյուրահավատությունը:

Ցանկացած դեպքում, միգուցե ժամանակն է, որ մարդիկ դադարեն դատել հոգեբանական բռնության զոհին ու փոխարենը փորձեն օգնել նրան: Որովհետև այն, ինչ ձեզ արհեստական մելոդրամա է թվում, երբեմն ընդամենը արտահայտչամիջոց է իսկական ողբերգության համար:

Ու մեկ էլ, ժող: Ես ձեզ հաճախ չեմ սա ասում, բայց ես ձեզ իրականում սիրում եմ: Լավ եղեք ու մի տխրեք:

Saturday, October 13, 2012

Մի վերջին լուսանկար. պոստ մորտեմ լուսանկարչությունը 19-րդ դարում

Վաղ լուսանկարչության կիրառումներից մեկն ազգականներին վերջին անգամ սիրելի հանգուցյալի հետ նկարվելու հնարավորությունն էր. նկարչի դիմելու դեպքում պատվերը չափազանց երկար ժամանակ կտևեր, իսկ դիակներն, իհարկե, առասպելական համբերություն ունեն, բայց այդ հատկությունը, ցավոք, չի տարածվում ողջ մնացածների հոտառության զգայարանի վրա: Ինչի պատճառով 19-րդ դարում նախընտրում էին սիրելի հանգուցյալին հնարավորինս շուտ ճամփել այնտեղ, ուր խոտն ավելի կանաչ է, երկինքն էլ ավելի կապույտ:

Այդ կոնտեքստում առաջացավ պոստ մորտեմ (հետմահու) լուսանկարչության գաղափարը:

Այս լուսանկարների մի մասը ողբերգական է, մի մասը՝ մռայլ ձևով զավեշտալի: Հետաքրքիր են մարդկանց դեմքերի արտահայտությունները: Երեխաներինն էլ, մեծերինն էլ: Եկեք հիշենք, որ այս ամենը տեղի էր ունենում վիկտորիական էթիկայի պայմաններում, իսկ լուսանկարիչներին հասարակ խավի շրջանում վերաբերվում էին այնպես, ինչպես մենք հիմա ակադեմիկոսներին ենք վերաբերվում:
Ընդհանուր առմամբ ամերիկյան հասարակ ու միջին խավի պոստ մորտեմ լուսանկարները ես սովորաբար որակում եմ մեկ բառով՝ տարօրինակ:

Հետաքրքիր, բայց կանխատեսելի է պոստ մորտեմ լուսանկարների մեջ մանկականների մեծ քանակը. այդպիսի լուսանկարը դառնում է մահացած երեխայի միակ հիշատակը:

Իսկ որոշ նկարներ շատ տխուր են, ինչպես  Սաքսեն-Կոբուրգի ու Գոթայի արքայադուստր Վիկտորիայի վերջին լուսանկարը.
Լուսանկարն ասես նոր իմաստ տա «վերջին շունչը փչել» արտահայտությանը:

Քանի որ իմ նախորդ բլոգները հակում ունեին արագ տեմպերով լցվել մեռելներով, այսքանով սահմանափակվենք: Այլ պոստ-մորտեմ լուսանկարներ դիտելու համար կարող եք որոնել գուգլում՝ 19th century post mortem photography, 19th century post mortem daguerreotype նշանաբառերով:

Monday, October 8, 2012

Օտարալեզու բառերի տրանսլիտերացիա. տ, թե՞ թ

Ընդհանուր առմամբ, որոշ անգլերեն բառեր թարգմանվելու փոխարեն տրանսլիտերացվում են հայերեն (հնչյունային համարժեքներով են փոխարինվում), ինչը հաճախ վիճելի կետեր է առաջացնում (Էյնշտեյն-Այնշտայն, Ֆրեյդ-Ֆրոյդ և այլն):

Նախ՝ անդրադառնամ տ-թ տրանսլիտերացիային, որի խնդիրն առավել ցավոտ է: Ռուսերենը չունի թ հնչյուն (ինչպես անգլերենը չունի տ հնչյուն), ինչի պատճառով սովետական շրջանում տրանսլիտերացված բառերում խուլ բաղաձայնն էր կիրառվում (տ), իսկ հետսովետական ռեակցիոն շրջանում, ռուսերենից կարծես հեռանալու նպատակով, կիրառվում էր անգլիական թ-ն՝ ձայնեղ խուլ բաղաձայն: Ինչևէ, իրականում տ-թ տրանսլիտերացիան ավելի բարդ է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից:

Ընդհանուր առմամբ, եթե նայենք անգլերենի ծագումնաբանական տեսանկյունից, կտեսնենք այդ երկու հնչյունները թե՛ հույների մոտ (տաու-թետա), թե՛ սկանդինավյան լեզուներում (տեյվազ-թունոր): Հունական երկու աստվածուհիների անունների օրինակի վրա պարզ է դառնում, թե ինչպես են անգլերեն տրանսլիտերացվում հունական տաուն ու թետան. Θέτις` Thetis, Թետիս, ու Τηθύς` Tethys, Տեթիս: Ակնհայտ է դառնում, որ հունական թետան, հայերեն համարժեքը՝ թ, անգլերենում հնչյունափոխվում է th բաղաձայն հնչյունին (իր երկու տարբերակներով, ձայնեղ ð-ն ու անձայն θ-ն): Նույնը տեղի է ունենում Þ թեյվազ ու T տունոր հին սկանդինավյան հնչյունների հետ (Thor - Týr): Հունական դիցաբանության հետ ես ծանոթացել եմ ռուսական աղբյուրներից, որոնց հեղինակները... թ հնչյունի բացակայության պատճառով նույնացրել էին Թետիս ու Տեթիս աստվածուհիներին, հայ թարգմանիչներն էլ ընդամենը Тетис բառի առաջին Т-ն Թ էին դարձրել:

Տեսնելով, թե ինչ տրամաբանությամբ են անգլերենում տրանսլիտերացնում հունական ու նորդական Տ ու Թ հնչյունները, կարող ենք հետևություն անել, թե ինչպես է պետք անգլերենից տրանսլիտերացնել T ու Th հնչյունները: T=Տ, Th=Թ:

Ֆրեյդի ու Էյնշտեյնի խնդիրն ավելի բարդ է: Ռուսերեն դրանք փոխանցվել են գրելաձևից ենթադրված տրանսլիտերացիայով, հայերեն մտել ռուսերենից: Ֆրոյդ ու Այնշտայն գրելաձևերի կողմնակիցները, որպես արգումենտացիա բերում են, որ նախնական լեզվով դրանք այդպես են արտասանվել: Հակափաստարկ՝ ֆիններն իրենց երկիրն անվանում են Սուոմի, հնդիկներն իրենցը՝ Բհարատա, վրացիներն իրենցը՝ Գեորգիա: Ինչևէ, մենք դրանք անվանում ենք այլ լեզուներից փոխառած կամ հնուց ձևավորված անուններով՝ Ֆինլանդիա, Հնդկաստան, Վրաստան: Անձամբ իմ կարծիքով, այս հարցին կարելի է առավել ճկուն մոտենալ ու երկու տարբերակն էլ ճիշտ համարել:

Իհարկե, ես լեզվաբան չեմ, ու հետաքրքիր կլիներ մասնագետ լեզվաբանի կարծիք լսել այս հարցի շուրջ: